Synesthesie: kleurrijke muziek en smaakvolle woorden

Synesthesie is een bijzonder fenomeen waarbij twee of meerdere zintuigen met elkaar verbonden zijn. Zo kunnen mensen bijvoorbeeld kleuren zien bij het horen van muziek of smaken proeven wanneer ze woorden lezen. Hoewel dit bij slechts een klein percentage van de bevolking voorkomt, biedt synesthesie interessante inzichten in hoe het brein informatie verwerkt.

Wat is synesthesie?

Synesthesie komt van het Griekse woord ‘syn’ (samen) en ‘aisthesis’ (waarnemen) en betekent letterlijk ‘samengestelde zintuiglijke waarneming’. Bij synestheten – mensen die synesthesie hebben – werken zintuigen op een ongebruikelijke manier samen. Een bekend voorbeeld is “kleuren horen”, waarbij iemand automatisch kleuren ziet wanneer hij of zij bepaalde geluiden hoort. Wetenschappers gaan ervan uit dat dit komt door extra verbindingen tussen verschillende zintuiglijke gebieden in de hersenen.

Hoe werkt synesthesie in het brein?

De hersenen van een synestheet werken iets anders dan die van mensen zonder synesthesie. Uit onderzoek blijkt dat er extra verbindingen of meer activiteit is tussen de hersengebieden die normaal gesproken verschillende zintuigen verwerken. Dit leidt tot een uitwisseling van informatie. Zo kan het horen van muziek het gebied in de hersenen activeren dat visuele input verwerkt, waardoor iemand kleuren waarneemt bij bepaalde klanken.

Synesthesie wordt vaak geassocieerd met versterkte cognitieve prestaties, zoals een beter geheugen. Dit komt omdat synestheten vaak gebruikmaken van de gecombineerde zintuiglijke ervaringen om informatie op te slaan en terug te halen. Een synestheet die woorden met kleuren associeert, kan bijvoorbeeld gemakkelijker herinneren hoe een woord eruitziet omdat diegene niet alleen de letters, maar ook de kleur in het geheugen opslaat.

Synesthesie en gezonde veroudering

Het hebben van synesthesie kan positieve effecten hebben op het verouderingsproces. Voor gezonde veroudering is het belangrijk om cognitieve functies actief te houden, zoals het geheugen. Synestheten hebben vaak een beter geheugen, dankzij de ongebruikelijke verbindingen tussen hun zintuigen. Sommige onderzoeken wijzen daarom uit dat synesthesie kan bijdragen aan een gezonder cognitief verouderingsproces.

Er zijn ook aanwijzingen dat de zintuiglijke verrijking die synesthesie met zich meebrengt, kan helpen bij het behoud van mentale fitheid. Mensen met synesthesie ervaren de wereld op een complexere manier, wat hun hersenen voortdurend stimuleert. Deze stimulatie kan mogelijk bijdragen aan sterkere verbindingen in het brein, wat beschermend kan werken tegen de cognitieve achteruitgang die gepaard kan gaan met veroudering.

Mentale stimulatie voor een actief brein

Hoewel slechts 2 procent van de bevolking synesthesie heeft, kunnen we allemaal leren van de manier waarop synestheten hun zintuigen gebruiken. Voor senioren kan het bevorderen van mentale fitheid door middel van zintuiglijke stimulatie — zoals muziek luisteren, schilderen of nieuwe ervaringen opdoen — helpen om het brein actief te houden. Onderzoek toont aan dat het actief gebruiken van verschillende hersengebieden de cognitieve functies ondersteunt en mogelijk de achteruitgang van het geheugen kan vertragen.

Literatuur

• Frens, M. (2003). Synesthesie: Kleuren horen, klanken zien. NEMO Kennislink. https://www.nemokennislink.nl/publicaties/synesthesie-kleuren-horen-klanken-zien/
• Mealor, A., Simner, J., & Ward, J. (2019). Does synaesthesia protect against age-related memory loss? Journal of Neuropsychology. 10(2), 164–182. https://doi.org/10.1111/jnp.12182
• Pfeifer, G., Rothen, N., Ward, J., Chan, D., & Sigala, N. (2014). Associative memory advantage in grapheme-color synesthetes compared to older, but not young adults. Frontiers in Psychology, 5, 696. https://doi.org/10.3389/fpsyg.2014.00696
• Pfeifer, G., Ward, J., Chan, D., & Sigala, N. (2016). Representational account of memory: Insights from synesthesia. Journal of Cognitive Neuroscience, 28(12), 1987–2001. https://doi.org/10.1162/jocn_a_01015
• Van Leeuwen, T. (2017). Waarom ervaren sommige mensen kleuren bij woorden en getallen? Universiteit van Nederland. https://www.universiteitvannederland.nl/college/waarom-ervaren-sommige-mensen-kleuren-bij-woorden-en-getallen